In zijn brief 1) van 10 maart 2009 aan alle bisschoppen van de katholieke kerk geeft paus Benedictus XVI uitleg van zijn besluit van 21 januari 2009 tot opheffing van de excommunicatie van vier bisschoppen van de traditionalistische Priesterbroederschap St.Pius X .2) 3) Hij doet dit naar aanleiding van de enorme commotie die op de opheffing van de excommunicatie is ontstaan. Een van de vier bisschoppen is Richard Williamson, door zijn openlijke ontkenning van de holocaust bekend als een notoire antisemiet. Vooral hierom, maar ook om de impliciete antisemitische instelling van de Broederschap Pius X zelf, werd over de hele wereld van de opheffing van de excommunicatie met verbijstering kennis genomen en brak een storm van kritiek los op curie en de paus persoonlijk.
De kritiek die werd geuit zou ik willen splitsen in een ‘binnenkerkelijke’ en een ‘buitenkerkelijke’.
Algemeen, dus ook buiten de kerk werd de opheffing van de excommunicatie van de openlijk antisemitische bisschop Williamson gevoeld als regelrechte belediging van de Joden. Maar ook het op gang zijnde herstelproces van de betrekkingen tussen de Joden en de katholieke kerk zou door het weer in de eenheid van de Kerk opnemen van de Broederschap Pius X volstrekt ongeloofwaardig worden.
De binnenkerkelijke kritiek richtte zich op het kerkelijk traditionalisme van de Broederschap Pius X. Met een groep die het concilie afwijst en terug wil naar een Kerk van vóór het concilie is geen samenleven mogelijk. Ik geloof niet dat iemand serieus zou willen beweren dat Benedictus er antisemitische gevoelens op na houdt,. “maar hij deelt met de Lefebvre-aanhangers wel de liefde voor de preconciliaire Tridentijnse liturgie: ‘de priester aan het hoogaltaar met de rug naar de mensen toe’. En, nog belangrijker: de paus huldigt net als de Lefèbvrianen het idee dat de rooms-katholieke kerk (in casu hijzelf) dé belichaming is van dé goddelijke Waarheid. Bovendien wijzen zij tal van ‘westerse’en ‘liberale’ verworvenheden, zoals de gelijkstelling van man en vrouw, homo en hetero, af.” 4)
Benedictus schrijft dat hij niet kon voorzien dat de zaak Williamson de opheffing van de excommunicatie zou overschaduwen. Hij beoogde een daad van barmhartigheid, maar het leek plotseling iets heel anders: “het afwijzen van de joods-christelijke verzoening [….]”.
Hij zegt vernomen te hebben dat als hij de op internet beschikbare berichtgeving aandachtig gevolgd had, hij van het probleem tijdig kennis had kunnen nemen. Daarvan heeft hij geleerd “dat wij bij de Heilige Stoel in de toekomst opmerkzamer moeten zijn op die informatiebron.” Je moet een paus op zijn woord geloven, maar het klinkt vreemd van een Kerk die zelf zo uitvoerig op het internet aanwezig is.
Ik vraag mij af of als Benedictus van ‘Williamson’ geweten had, hij dan van de opheffing van de excommunicatie van Williamson zou hebben afgezien, of zou hebben kunnen afzien, zonder dat de drie andere bisschoppen de opheffing van hun excommunicatie zouden hebben afgewezen.
De straf van excommunicatie beoogt de gestrafte tot berouw te brengen en terug te roepen tot de eenheid. Dat is in de voorbije twintig jaar nog altijd niet bereikt. “Het opheffen van de excommunicatie dient hetzelfde doel als de straf zelf: de vier bisschoppen nogmaals uitnodigen tot terugkeer. Dit gebaar was mogelijk omdat de betrokkenen hun principiële erkenning van de paus en zijn gezag als herder hadden uitgesproken, zij het met een voorbehoud wat betreft de gehoorzaamheid aan zijn leergezag en aan dat van het Concilie.”
De excommunicatie en dus ook de opheffing van de excommunicatie treft de persoon en niet de instelling, in casu de Broederschap Pius X. De excommunicatie waarvan sprake is een disciplinaire kwestie en niet een leerstellige.
Vanwege de leerstellige geschillen met het leergezag van de Kerk heeft de Broederschap geen canonieke status. Haar ambtsdragers kunnen derhalve geen kerkelijke functie uitoefenen. Zo ook blijven de vier betrokken bisschoppen in de Kerk geschorst uit hun ambt. Met de ‘Pius X’ zijn al jarenlang leerstellige onderhandelingen aan de gang om als instelling weer in de Kerk te worden opgenomen. En daarbij gaat het niet alleen over de ‘Latijnse mis’.
“Men kan het leergezag van de Kerk niet in het jaar 1962 bevriezen”,.zegt de paus verderop in zijn brief. Dit duidt op het feit dat de Broederschap het Concilie, dat in 1962 begonnen is, afwijst. Maar met mij zijn in onze Kerk talloos velen die van mening zijn dat de huidige leiding van de Kerk het Concilie dan wel niet afwijst, maar wel de besluiten van het Concilie in traditionele zin weer aan het terugdraaien is, alsof ‘traditie is, wat is moet blijven’. Laat de Kerk met onze Nederlandse bisschoppen voorop eens echt in gesprek gaan over de kwesties die de Nederlandse Dominicanen in hun brochure “Kerk en Ambt; Onderweg naar een kerk met toekomst” aan de orde hebben gesteld. Voor de Nederlandse en de hele Kerk heeft dat de hoogste prioriteit. Dan gaat het over de vraag “Wat is Kerk”? Blijven we de kerk van de negentiende eeuw, een hiërarchische kerk, een priesterkerk of slaan we nieuwe wegen in die het Concilie al aangaf en kiezen we voor een kerk van het Volk Gods. Ik heb in de brief niet kunnen lezen dat de opheffing van de excommunicatie een vergissing was en dat Benedictus voortaan van de ‘Pius X’ zal afzien. Ik vrees dat hun bod van 491 5)priesters voor ‘zijn priesterkerk’ hem te aantrekkelijk zal zijn.
1) Zie: www.rk-kerkplein.org. De redactie van rk-kerkplein plaats de brief op zijn website van 20 juni 2009 en tekent daarbij aan:”[…] Voor zover bekend is dit de eerste keer dat een bisschop van Rome reageert op protesten en zijn eigen tekst verdedigt en uitlegt.” De brief is ook te vinden op http://www.rkdocumenten.nl/index.php?docid=2881
2) De Priesterbroederschap St. Pius X (Fraternité Sacerdotalis Sancti Pii X (FSSPX) is in 1970 opgericht door de Franse aartsbisschop Marcel Lefebvre die het Tweede Vaticaans Concilie afwees. De FSSPX is vooral bekend om haar verzet tegen de hervorming van de liturgie. Zij handhaaft in haar praktijk de klassiek Latijnse ritus van vóór het concilie, de zogenoemde Tridentijnse ritus.
3) De vier bisschoppen waren in 1988 zonder mandaat van de paus door Mgr Lefebvre gewijd – weliswaar geldig, doch niet rechtmatig – en hadden door dit feit zelf – van rechtswege – de hoogste kerkelijke straf van excommunicatie opgelopen.
4) Jan van Hooydonk in “Vieren”, tijdschrift voor liturgie en spiritualiteit no 2, 2009
5) Citaat uit het gedeelte van de brief waarin Benedictus overweegt “Was het nodig? Had het werkelijk prioriteit?”: “Kunnen we onverschillig staan tegenover een gemeenschap met 491 priesters, 215 semenaristen, zes semenaris, 88 scholen, twee universiteitaire instituten, 117 broeders en 164 zusters? Moeten we die werkelijk verder van de Kerk laten afdrijven?”
Leave A Comment
You must be logged in to post a comment.