Bij een abdicatie

Een paus is ook maar een mens en het pausschap een baan

De paus in het kerkelijk wetboek

Het is niet mis wat een paus voorstelt als je canon 331 van het Kerkelijk Wetboek leest: “De Bisschop van de Kerk van Rome, in wie het door de Heer alleen aan Petrus, de eerste van de Apostelen, verleende en aan diens opvolgers over te dragen ambt voortbestaat, is het hoofd van het Bisschoppencollege, Plaatsbekleder van Christus en Herder van de gehele Kerk hier op aarde; daarom bezit hij krachtens zijn ambt, de hoogste, volledige, onmiddellijke en universele gewone macht in de Kerk, die hij altijd vrij kan uitoefenen.”
De grondslag van het canoniek – kerkelijk- recht is de kerkelijke dogmatiek. En hier herkent u al meteen de kerkelijk dogmatische interpretatie van Matteüs 19, 13-20: [“…….En ik zeg je: jij bent Petrus, de rots waarop ik mijn kerk zal bouwen,……”]  In het Latijn staan deze woorden in twee meter hoge letters uitgeschreven rond de koepel in de Sint Pieter in Rome: TU ES PETRUS ET SUPER HANC PETRAM AEDIFICABO ECCLESIAM MEAM. In de moderne twitter communicatie geldt als regel van etiquette: gebruik geen hoofdletters, dat lijkt op schreeuwen.
Maar gelukkig.  Nadat in § 1 van canon 332 verteld is dat de gekozen paus de volledige en hoogste macht in de Kerk verkrijgt zodra hij zijn verkiezing aanvaard heeft en, mocht hij nog geen bisschop zijn, hij onmiddellijk tot bisschop is gewijd, erkent § 2 dat je van een mens niet het onmogelijke kunt vragen en laat hem de mogelijkheid er ook weer afstand van te doen. “Als het voorkomt dat de paus afstand doet van zijn ambt, is voor de geldigheid vereist, dat de afstand vrij geschiedt en op de juiste wijze kenbaar gemaakt wordt, niet echter dat deze door wie ook aanvaard wordt.”
Trouwens, heeft Jezus die enorme macht en last van het primaatschap wel  op Petrus’ schouders gelegd? In Matteüs 16,18 maakt Jezus  een woordspeling op de Griekse naam van Simon, Petrus, wat steen, rotsblok betekent. Jacob Slavenburg zegt hierover in zijn boek “Valsheid in geschrifte”  Walburg Pers 1995, dat we hier waarschijnlijk te maken hebben met een latere toevoeging; wellicht om het gezag van Rome hiermee te ondersteunen.  Marcus en Lucas zijn hier veel korter over. Bij Marcus 8:29 lezen we slechts: “En Hij vroeg hun: ‘En Jullie, wie zeggen jullie dat ik ben?’ Petrus antwoordde hem: ‘U bent de messias.’ Hij verbood hun met iemand over hem te spreken. “

Benedictus’ afstand doet de geschiedenis herleven

Dat Benedictus XVI afstand van zijn ambt doet wordt alom in de media als heel opmerkelijk voorgesteld. Uit de geschiedenis kunnen maar twee gevallen van vrijwillige afstand van het pausschap worden opgediept, een uit 1294 en een uit 1415. Geschiedenis wordt weer tot nieuws gemaakt. Het laat ons zien dat het geen bloeitijden zijn als de paus moet toegeven dat zijn krachten te kort schieten om de Kerk te leiden. En het doet ons ook afvragen, hoe vrij(willig) is vrij(willig).

Celestinus V

In 1294 werd de vijfentachtigjarige Pietro del Morrone, een kluizenaar uit de Abruzzen, na een ruim twee jaar geduurd hebbende machtsstrijd tussen de kardinalen, die streden om de macht van hun families, tot paus gekozen. Mijn geschiedenis boek [1]) schrijft:”[…wie deze  doodsbenauwde bejaarde wijdbeens op een ezeltje naar zijn inhuldiging in L’Aquila zag rijden, kreeg niet de indruk dat het pausdom bij hem in goede handen zou zijn, of dat hij zijn taak  ook maar enigszins in de hand zou kunnen houden. Celestinus V (1294) ontpopte zich al snel als niet meer dan een marionet van Karel II van Napels […..] Geen wonder dat hij het slechts vijf maanden volhield, daarna was hij zo wijs zijn aftreden aan te kondigen; als enige paus in de hele historie.” Is het ook daarom dat we Benedictus XVI mogen roemen; om zijn wijsheid?

Gregorius XII

De ballingschap van de pausen in Avignon van de veertiende eeuw was uitgelopen op wat bekend is geworden als het groot Westers schisma.  In het begin van de vijftiende eeuw waren er twee en op enig moment zelfs drie pausen die claimden de rechtmatige plaatsbekleder van Christus te zijn. Hoe kon de kerk uit die impasse gered worden? Alleen een concilie, dat de hoogste macht in de kerk vertegenwoordigde kon uitkomst brengen.  “Het concilie van Konstanz maakte een einde aan het schisma. Johannes XXIII [2]) en Benedictus XIII – inmiddels zevenentachtig – werden allebei afgezet. Gregorius XII stemde er in toe om met ere af te treden, met de belofte dat hij de tweede plaats zou gaan bekleden in de gehele kerkelijke hiërarchie, direct na de toekomstige paus;[….]“

Historia docet homines [3])

Eeuwenlang waanden de pausen zich niet alleen de opvolger op aarde van Christus maar ook van Constantijn, de Romeinse keizer uit de vierde eeuw die de grote bevorderaar van de christelijke godsdienst was. Toen een eeuw later het Romeinse rijk in verval raakte, plaatste de bisschop van Rome zich in het vacuüm van wereldse macht dat daardoor ontstond. De les van Jezus dat het Koninkrijk Gods niet van deze aarde is – dat de kerk niet de macht van de wereld moet navolgen, dat de pausen niet het primaatschap moeten nastreven, want de eersten zullen de laatsten zijn – lijkt de kerk nog steeds niet geleerd te hebben.  Het streven van de bisschoppen van Rome naar het primaatschap over heel de kerk heeft in de elfde eeuw het Oosters schisma opgeleverd. En tot in onze dagen leveren de kardinalen-conclavisten strijd om de macht in de kerk; wie zal als hun uitverkorene uit de bus komen?

Welke hoop verschaft ons een nieuwe paus?

Medio maart zullen we de naam van de nieuwe paus wel kennen. Intussen mogen we met Antoine Bodar [4]) hopen  dat Benedictus XVI door de nederigheid van zijn persoon de weg heeft geopend voor zijn opvolger om afscheid te nemen van het monarchale kerkelijke bestuurssysteem  en de paus te doen zijn de ‘primus inter pares’ onder de bisschoppen. ‘Gelijk in rechten, maar toch verhoogd in aanzien’. Dat zou, naar mijn mening, het bestuurssysteem door de hele kerk heen democratischer kunnen maken, hetgeen betekent meer inspraak en verantwoording; vooral meer vrouwen in alle bestuurslagen van de kerk.
‘Hoop doet leven!’

 

[1]) John Julius Norwich, “De pausen,  een geschiedenis”, uitgeverij Bert Bakker,2011

[2] ) Toen Angelo Giuseppe Roncali op 28 oktober 1958 tot paus gekozen was en de naam Johannes XXIII aannam, bevestigde hij impliciet dat de vijftiende-eeuwse paus Johannes XXIII geen rechtmatige paus was geweest.

[3] ) ‘Van het verleden kunnen we leren’; letterlijk:’de geschiedenis onderricht de mensen’.

[4] )Antoine Bodar  in zijn commentaar bij de RKK TV uitzending van donderdag 28 februari  2013 19.30 uur.